Drodzy Rodzice, zachęcamy Was do pobrania materiałów doskonalących prawidłową wymowę głosek szeregu ciszącego [ś,ź,ć,dź].
Głoski [ś], [ź], [ć], [dź] są pierwszymi z głosek dentalizowanych, które pojawiają się w mowie dziecka. Według przyjętych norm, powinny się one prawidłowo wykształcić w 3 roku życia dziecka.
Podczas wymawiania głosek szeregu ciszącego, czubek języka spoczywa na dole jamy ustnej, tuż za dolnymi zębami. Jego środek jest uniesiony ku górze i przybliżony do podniebienia. Zęby są zbliżone do siebie.
Ćwiczenia usprawniające aparat mowy:
- liczenie czubkiem języka dolnych zębów od wewnątrz;
- malowanie czubkiem języka dolnych ząbków również od wewnątrz;
- dociskanie, jak najmocniej, języka do dolnych zębów od wewnątrz;
- zlizywanie miodu, dżemu lub nutelli z wałka dziąsłowego dolnego (tuż za dolnymi zębami),
- „Przeciągający się kotek” – czubek języka opieramy o dolne zęby, a środek języka unosimy do góry do podniebienia.
- ssanie cukierka środkiem języka (można za pomocą szpatułki, łyżeczki, palca wskazać dziecku gdzie jest środek języka).
- wymawianie głośno: iiiii, hihihihihi, ihi ihi ihi, jjjjjjja.
- ćwiczenie warg robiąc naprzemiennie „ryjki i uśmiechy” czyli u-i-u-i-u-i (przesadnie rozciągamy usta w uśmiechu).
Głoska [ś] – pokazujemy dziecku własną realizację głoski i jeszcze raz pokazujemy gdzie znajduje się język. Następnie prosimy dziecko, aby wspomagając się samogłoską [i], spróbowało powtarzać: isia, isio, isiu, isie, isi. Początkowe „i” warto lekko przeciągnąć. Przy trudnościach można przy pomocy szpatułki pokazać dziecku jak „przytrzymać” czubek języka tuż za dolnymi zębami. Wówczas jego środek automatycznie podniesie się do góry.
Głoska [ś] w sylabach:
Sia, sio, sie, siu, si;
Asia, asio, asie, asiu, asi;
Osia, osio, osie, osiu, osi;
Usia, usio, usie, usiu, usi;
Esia, esio, esie, esiu, esi;
Isia, isio, isie, isu, isi;
Aś, oś, eś, uś, yś
Głoska [ś] w wyrazach (przykłady):
- nagłos: siano, siedem, siodło, sierota, sierpień, sikorka, silnik, siła, sito, siniak, siwy, siekiera, ślimak, śliniak, świnia, itp.;
- śródgłos: jesień, mamusia, osioł, kosiarka, tasiemka, wisienka, nasiona, pasieka, osiem, nosi, itp.;
- wygłos: gęś, miś, tatuś, oś, ptyś, ryś, wieś itp.;
Przykładowe wyrażenie dwuwyrazowe z głoską [ś]:
Głośna pieśń, ślady ślimaka, siedem maślaków, nieśmiała Asia, pomyślana myśl itp.
Przykładowe zdania z głoską [ś]:
Na ścianie wisi siatka.
W lesie rosną maślaki.
Jaś ma sinego siniaka.
Przykładowy wiersz/rymowanka z głoską [ś]:
„Śniło mi się…”
Kiedyś, dawno śniły mi się:
gąsior, ślimak, prosię, ptysie,
dwa osiołki, jeden ryś
i ogromy simy miś.
Po uzyskaniu prawidłowej wymowy głoski [ś] przystępujemy do ćwiczeń z pozostałymi głoskami według powyższego schematu, choć może zdarzyć się tak, że pozostałe głoski szeregu ciszącego pojawią się same.
Głoska [ź] – zwracamy dziecku uwagę, na mocniej złączone ze sobą zęby oraz na dźwięczność głoski (tym różni się ona tylko od ś) – najlepiej pokazać to, kładąc dłoń dziecka na swojej krtani i wypowiadać długie źźźźźźź, aby poczuły wibrowanie.
Głoska [ź] w sylabach:
Zia, zio, zie, ziu, zi;
Azia, azio, azie, aziu, azi;
Ozia, ozio, ozie, oziu, ozi;
Uzia, uzio, uzie, uziu, uzi;
Ezia, ezio, ezie, eziu, ezi;
Izia, izio, izie, izu, izi;
Aź, oź, eź, uź, yź
Głoska [ź] w wyrazach (przykłady):
- nagłos: ziarno, ziąb, zioła, zielony, ziemia, ziemniak, zięba, zima, ziewa, źrebak, itp.;
- śródgłos: bazie, buzia, gałęzie, guzik, jezioro, kozioł, łazienka, nizina, poziomka, tuzin, więzienie, nizina
Przykładowe wyrażenie dwuwyrazowe z głoską [ź]:
Zielone gałęzie, zimna łazienka, późna zima, zimowy ziąb itp.
Przykładowe zdania z głoską [ź]:
Ziutka obraziła się na Józia.
Nad jeziorem była piękna zieleń.
Kazio ma zielone guziki.
Przykładowy wiersz/rymowanka z głoską [ź]:
„Kazio i jego guziki”
W niewielkim pudełku w zielone bazie
Kazio guziki chowa na razie.
Ma tam guziki wyraźnie nienowe,
ale pokaźne i kolorowe.
Ma kilka guzików zielonych, równiutkich,
dwa poziomkowe i tuzin wąziutkich.
Głoska [ć] – możemy uzyskać na dwa sposoby – albo przytrzymujemy szpatułką, łyżeczką, palcem czubek języka na dole buzi i wypowiadamy – tia, tio, tiu, tie, albo próbujemy szybko wypowiadać – tsia, tsio, tsiu, tsie.
Głoska [ć] w sylabach:
Cia, cio, cie, ciu, ci;
Acia, acio, acie, aciu, aci;
Ocia, ocio, ocie, ociu, oci;
Ucia, ucio, ucie, uciu, uci;
Ecia, ecio, ecie, eciu, eci;
Icia, icio, icie, icu, ici;
Ać, oć, eć, uć, yć
Głoska [ć] w wyrazach (przykłady):
- nagłos: ciało, cielak, cień, ciepło, ciupaga, cicho, ciemno, ciągnik, cienki, cierpliwy, ciernie, itp.;
- śródgłos: bocian, bucik, kociak, kocioł, kwiecień, maciejka, pociąg, pociecha, wyciek, okucie, itp.;
- wygłos: łokieć, dobroć, nić, paproć, wilgoć, bić, malować, mieć, myć, pić, itp.;
Przykładowe wyrażenie dwuwyrazowe z głoską [ć]:
Ciepłe picie, ucięty kciuk, ciemny pociąg, itp.
Przykładowe zdania z głoską [ć]:
Ciocia umie pływać.
Ciocia kupiła ciastka.
Miecio czyści buciki.
Przykładowy wiersz/rymowanka z głoską [ć]:
„Pan Gucio”
Pan Gucio chciał uradować babcię
kupił jej ciemne, niciane kapcie.
Głoska [dź] – zazwyczaj pojawia się samoistnie po wcześniejszym opanowaniu powyższych głosek. Jeśli nadal jest ono dla dziecka trudna, możemy szpatułką, palcem, łyżeczką przytrzymać czubek języka za dolnymi zębami i wypowiadać – dia, dio, diu, die.
Głoska [dź] w sylabach:
Dzia, dzio, dzie, dziu, dzi;
Adzia, adzio, adzie, adziu, adzi;
Odzia, odzio, odzie, odziu, odzi;
Udzia, udzio, udzie, udziu, udzi;
Edzia, edzio, edzie, edziu, edzi;
Idzia, idzio, idzie, idzu, idzi;
Adź, odź, edź, udź, ydź.
Głoska [dź] w wyrazach (przykłady):
- nagłos: dziad, działka, działo, dzień, dziura, dziupla, dziwak, dzik, dziób, dziennik, dźwig, dziwny, dzielny, itp.:
- śródgłos: budzik, godzina, grudzień, łodzie, nadzieja, niedziela, rodzina, tydzień, młodzi, urodziwi, łabędzie, itp.:
- wygłos: niedźwiedź
Przykładowe wyrażenie dwuwyrazowe z głoską [dź]:
Dziurawe łodzie, dziupla dzięcioła, dzikie łabędzie, itp.
Przykładowe zdania z głoską [dź]:
W łodzi siedzą dzieci.
Dzisiaj widziałem dzika.
Dziewczynka ma niedźwiadka.
Przykładowy wiersz/rymowanka z głoską [dź]:
„Dziwny widok”
Koło parku droga wiedzie.
Drogą dźwig ogromy jedzie.
W nim niedźwiedzie jadą dwa.
Dziwny widok to, prawda?
Bibliografia:
Lichota E.J. – Terapia wad wymowy, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2009
Demel G. – Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, Warszawa 2009
Dawczak B., Spychała I. – Zabawy z głoskami. Ciszki (Ś, Ź, Ć, DŹ), Wydawnictwo HARMONIA, 2004
Zielińska M. – Logo – Rymy. Piękne wierszyki z odrobiną muzyki. Szereg ciszący. Wydawnictwo: Young Digital Planet, Gdańsk 2010