Zabawy wspierające rozwój percepcji słuchowej– ciekawostki dla rodzica

W procesie porozumiewania się istotną rolę odgrywa odbiór informacji za pomocą słuchu. Ważne jest więc aby mieć tzw. dobry słuch. Im bardziej wyćwiczymy ucho tym lepsza będzie wymowa, a w następstwie łatwiejsza nauka czytania i pisania oraz prawidłowe rozumienie i komunikowanie się z innymi. Czym więc jest percepcja słuchowa? Co powinien wiedzieć rodzic aby umieć wspierać rozwój swojego dziecka w ewentualnych zaburzeniach w zakresie percepcji słuchowej?

Percepcja słuchowa „jest procesem rozpoznawania, różnicowania, zapamiętywania oraz analizowania i syntetyzowania dźwięków”. Składa się ona ze słuchu fizycznego- jest to wrażliwość na fale dźwiękowe, cechą charakterystyczną jest tutaj ostrość słyszenia. Można więc pod tym kątem wyróżnić osoby słyszące, niedosłyszące i głuche. Kolejną składową jest słuch fonematyczny (fonemowy)- zwany słuchem mownym. Ten zaś jest zdolnością rozpoznawania i różnicowania dźwięków mowy tzw. fonemów – czyli najmniejszych elementów składowych wyrazów. Mowę rozumiemy więc dzięki funkcjonowaniu słuchu fonematycznego. Słuch muzyczny zaś pozwala określić wysokość dźwięku i dostrzegać różnice w jego wysokościach.

Dla rodziców zagadnienie słuchu fonemowego jest często pojęciem dość odległym. Rodzic  styka się z tym zagadnieniem dopiero wtedy gdy specjalista logopeda, pedagog, nauczyciel zauważa u jego dziecka zaburzenia w zakresie percepcji słuchowej. Jak więc samemu rozpoznać, że ze słuchem mownym występują problemy? Rodzic posiadający podstawową wiedzę na ten temat będzie wiedział jak pomóc własnemu dziecku.

Słuch fonemowy zaczyna kształtować się w trzecim kwartale życia dziecka a pełna jego dojrzałość osiągana jest około 6-7 roku życia. Dzięki niemu słyszymy różnice pomiędzy dźwiękami podobnymi np. t-d, p-b. Kolejnym etapem w rozwoju słuchu fonematycznego jest analiza i synteza słuchowa. Aby zrozumieć sens mówionych słów trzeba uchwycić kolejność głosek w wyrazie i umieć je zróżnicować. Dziecku nie jest łatwo z potoku mowy wyodrębnić wyrazy, w nich sylaby a następnie głoski. Dzieci z zaburzeniami percepcji słuchowej poszczególne dźwięki słyszą dobrze ale nie potrafią ich różnicować, analizować i dokonywać syntezy. W przypadku kiedy dziecko nie różnicuje albo słabo różnicuje głoski często występują zaburzenia mowy u przedszkolaków a następnie trudności u dzieci w wieku szkolnym ( głownie w czytaniu i pisaniu). Dlatego tak ważne jest proponowanie dziecku ćwiczeń słuchowych, szczególnie jeśli ma ono opóźniony rozwój mowy. Istotne jest, aby rodzice bawili się z dziećmi w rozróżnianie dźwięków z otoczenia (głosów zwierząt, instrumentów muzycznych), aby w ten sposób kształtować percepcję słuchową.

Dzieci, które początkowo mają problem z rozróżnianiem dźwięków otoczenia,
a później dźwięków mowy, mówią tzw. mową bezdźwięczną, np.: kura zamiast góra, półka zamiast bułka. Zabawy słuchowe są konieczne, aby dziecko posiadło umiejętność prawidłowego czytania i pisania.

Ćwiczenia usprawniające percepcję słuchową  prowadzone przez rodzica w formie zabawy są szczególnie atrakcyjne dla dziecka. Należy zacząć od prostych ćwiczeń a następnie stosując się do zasady stopniowania trudności przechodzić do ćwiczeń trudniejszych. Zawsze warto chwalić dziecko za dobrze wykonane ćwiczenia i wspierać jeśli wychodzi mu trochę gorzej. Ćwiczenia słuchowe są właśnie po to aby dzieci nie miały problemów w zakresie percepcji słuchowej.

Przykłady ćwiczeń rozwijających percepcję słuchową młodszych dzieci:

  1. Zabawa „Co słyszysz?” – dziecko zamyka oczy i wsłuchuje się w odgłosy dobiegające z otoczenia, następnie mówi co usłyszało ( np. szczekanie pas, ćwierkanie ptaków, odgłos samochodu itp.).
  2. Zabawa „Kogo słyszysz” – dziecko zamyka oczy i słucha wypowiadających się osób w jego otoczeniu, rozpoznaje i nazywa kto mówił. Dla utrudnienia można zmieniać swój głos, specjalnie go zniekształcając.
  3. Zabawa „Jakie to zwierzę ?”, „Jaki to pojazd”- rozpoznawanie po odgłosach zwierząt, pojazdów, wykorzystanie do tego np. nagrań.
  4. Zabawa dźwiękonaśladowcza „ Naśladujemy i powtarzamy”- słuchanie i powtarzanie różnych odgłosów np. stukania (stuk- puk), szczekanie psa, odgłosy jadącego pojazdu itp.)
  5. Zabawa „Jaki głos wydają zwierzęta?”- naśladowanie odgłosów zwierząt np. miauczenie kota ( miau- miau), szczekanie psa, żaby itp.
  6. Zabawa „Odgłosy natury”- naśladowanie odgłosów np. wiatru, burzy, deszczu, szelestu liści itp.
  7. Zabawa „Jaki to instrument?” -rozpoznawanie instrumentów po dźwięku – można nagrać na taśmę magnetofonową kilka instrumentów, np. gitarę, talerze, pianino, flet, cymbałki, w różnej kolejności;
  8. Zabawa „Wystukaj tak jak ja”- naśladowanie ilości i tempa uderzeń, np. ołówkiem
    w stół, zaczynając od kombinacji 3-4 uderzeń
  9. Zabawa „Wyklaszcz rytm”- wyklaskiwanie rytmu piosenki, wierszyka;

Ćwiczenia dla starszych przedszkolaków:

  1. Zabawa „Policz wyrazy”- wyróżnianie wyrazów w zadaniu, np. „Mama ma kota
    „ Tata ugotuje smaczny obiad” itp. Pytamy: „Ile słów jest w tym zdaniu”, „Powiedz pierwszy wyraz, powiedz ostatni”.
  2. Zabaw „Wyklaszcz i policz sylaby”- wyróżnianie sylab w wyrazie, rozpoznawanie wyrazów po ilości wyklaskanych lub ułożonych przy pomocy klocków sylab;
  3. Zabawa „Mowa robotów”- mówienie do dziecka sylabami np. ma- ma /go-tu-je/ zu-pę- dziecko mówi co usłyszało, zabawa naprzemienna,
  4. Zabawa „Dokończ  słowo” – podajemy pierwszą sylabę, np. ma „mama”, dziecko dopowiada brakującą część wyrazu;
  5. Zabawa „Jaka to głoska?”- wyróżnianie głosek w wyrazach na początku, na końcu,
    w środku wyrazu.
  6. Zabawa „Co zaczyna się na …?” – wyszukiwanie w otoczeniu przedmiotów, których nazwy zaczynają się na daną głoskę, np. buty, budzik, balon itd.
  7. Zabawa „Co to za wyraz?” – dziecko scala wyraz z podanych głosek np. o-k-o, d-o-m (dla ułatwienia można pokazywać kilka obrazków ilustrujących wypowiadane słowa, jeśli dziecko sobie dobrze radzi to wprowadzamy utrudnienie bez pomocy obrazka);
  8. Zabawa „Wymyślamy wyrazy na głoskę …”- podajemy głoskę, na która powinny się zaczynać wyrazy. Dziecko musi podać wyraz na daną głoskę np. dom, dywan, dinozaur itd.
  9. Zabawa „sz – s” wyszukiwanie wyrazów na dane głoski, segregowanie ich. Można wykorzystać lub stworzyć samemu grę – rysować co zaczyna się na daną głoskę.
  10. Zabawa w kończenie zdańzadaniem dziecka jest uzupełnienie zdania rozpoczętego przez poprzednią osobę. Przykład: pierwsza osoba ( np. mama) mówi: Tomek idzie.  Druga osoba (dziecko) mówi: Tomek idzie na spacer. Kolejna osoba ( np. tata) dodaje: Tomek idzie na spacer do lasu.

Ćwiczenia mogą wykonywać nie tylko nauczyciele czy specjaliści ale również rodzice z ze swoimi dziećmi. W tego typu ćwiczeniach może też brać udział rodzeństwo co będzie dodatkowo sprzyjało integracji poszczególnych członków rodziny.